Tema, romanın bütününe hâkim olan temel duygu veya düşüncedir. Tema soyut ve genel bir kavramdır. Metin dışında da var olabilen sevgi, aşk, dostluk, yalnızlık gibi kavramlar temayı oluşturabilir.
Anlatıcı, romandaki olayı anlatan kişidir. Anlatıcı, yazarın kendisi değil kurmaca bir kişidir. Romanda olaylar birinci veya üçüncü kişi ağzından anlatılır.
Bakış açısı; yazarın romandaki kişi, olay, yer ve zamanı ele alış biçimi ve bunlara karşı takındığı tutumdur. Üçe ayrılır:
1. Hâkim (İlahi) Bakış Açısı: Anlatıcı, olaylara ve kahramanlara hâkimdir. Olayların nasıl gelişeceğini bilir ve görür. Olayları anlatırken kahramanların aklından geçenleri ve psikolojilerini yansıtır:
“Bayan Nermin parti kurulur kurulmaz üyesi olmuştu. Ona öyle gelmişti ki, üç dört yıla varmadan işçi kardeşleri alanlara sığmayacak-kentin alanları da avuç içi kadar boşluklardı-, naraları yıldızlı gökleri delecek, yüz yıllardır beklenen “imtiyazsız sınıfsız” toplum kuruluverecekti. Gerçi daha ilk günlerden işin güçlüğü belli oluyordu ama Bayan Nermin için bütün güçlükler doğaldı.” Leyla ERBİL- TUHAF BİR KADIN
Yukarıdaki paragrafta “ona öyle gelmişti ki” ifadesi, anlatıcının kişinin kafasındaki her şeyi bildiğini gösteriyor.
2. Gözlemci Bakış Açısı: Anlatıcı gördüklerini, tanık olduklarını aktarır. Roman kahramanlarının aklından geçenleri bilmez. Anlatıcının anlatımı gördükleriyle sınırlıdır. Olayları kamera sessizliğinde verir.
“Orta Anadolu’nun seksen evlik köylerinden Ç. Köyü’nün erkeleri, o yıl da çalışmak için çeşitli iş bölgelerine dağıldılar: Sekizi onu Kayseri Dokuma Fabrikası’na gitti, dördü beşi Sivas Çimento Fabrikası Cer Atölyesi’ne, içlerinde üçü de Çukurova’nın yolunu tuttu. Bu üç kişi İflahsızın Yusuf, Köse Hasan, Pehlivan Ali köyde kapı komşuydular, çocuklukları bir arada geçmişti.” Orhan KEMAL- Bereketli Topraklar Üzerinde
Bu paragrafta anlatıcı, sanki bir kamera tutmuş da olayı bize öyle yansıtmaktadır. Anlatıcı sadece gördüklerini anlatmaktadır. Anlatıcı üçüncü kişidir.
3. Kahraman Bakış Açısı: Olaylar, roman kahramanlarından birinin ağzıyla anlatılır. Olayları yaşayan veya olaya tanık olan kahraman, olaylar karşısındaki izlenim ve tutumunu kendi bakış açısıyla yansıtır:
“Dostoyevski’nin hemen hemen bütün kitaplarını okudum, çıkmış olanları. Ne kadar büyük bir yazar. Ve ne kadar doğru tanıyor insanları. Onun da ilgisi benim gibi insanlarla. Hiç şiir yazmıyorum artık, insanları, bu uçsuz bucaksız insanları şiire sığdırmak olası değil. Şiiri, sanatı böyle anlıyorum bu sıralar; içi insan dolu bir kuyu sanat.” Leyla ERBİL- Tuhaf Bir Kadın
Yukarıdaki paragrafta anlatıcı birinci kişidir. Anlatıcı “okudum, yazmıyorum” derken kendi yaşadığı şeyleri anlatmaktadır.