En az iki ismin yan yana gelerek anlamca birbirini tamamlamasıyla tek bir kavramı anlattığı söz grubudur. Tamlamalarda adlara belirginlik kazandırılır. Bir isim tamlaması tamlayan ve tamlanandan oluşur. Birinci sözcüğe tamlayan ikinci sözcüğe ise tamlanan adı verilir.
dünyanın + yükü
tamlayan tamlanan
sevinç + gözyaşları
tamlayan tamlanan
İsim tamlamaları üçe ayrılır:
- BELİRTİLİ İSİM TAMLAMASI
Hem tamlayan hem de tamlananın ek aldığı tamlamadır.
İsim + tamlayan eki + isim + tamlanan eki
Ev-in + çatı-sı
Ben-im + çocuk-um
Sena-nın + kalp-i
2. BELİRTİSİZ İSİM TAMLAMASI
Sadece tamlananın ek aldığı tamlamadır. Anlam tam olarak belirgin değildir.
İsim- + isim-tamlanan eki
çiçek ev-i
Dağ koku-s-u
3. ZİNCİRLEME İSİM TAMLAMASI
En az üç ismin bir araya gelerek oluşturduğu tamlamadır. Bir isim tamlaması başka bir isimle veya başka bir isim tamlamasıyla isim tamlaması oluşturur.
Köy evi-nin duvar-ı
Çocuk şarkıları-nın + nota defter-i
Belirtisiz isim tamlaması + belirtisiz isim tamlaması
İSİM TAMLAMALARININ ÖZELLİKLERİ
- Belirtili isim tamlamalarında tamlayan zamir olabilir.
sizin projeniz
- İsim tamlamalarında tamlanan zamir olabilir.
elbisenin şurası
- İsim tamlamalarında tamlayan da tamlanan da zamir olabilir.
şunun şurası
kimin nesi
- İsim tamlamalarında tamlayanın zamir olduğu durumlarda anlam belirsizliği yaşanmayacaksa tamlayan düşebilir.
(benim) ailem
(senin) kardeşin
(bizim) ilkemiz
- İsim tamlamalarında bir tamlayan birden fazla tamlananı tamlayabilir.
çiçek-in yaprak-ı, dal-ı, kök-ü
tamlayan 1.tamlanan 2.tamlanan 3. tamlanan
- İsim tamlamalarında birden fazla tamlayan tek bir tamlanana bağlanabilir.
Teyzem-in, dayım-ın, annem-in para-sı
1. Tamlayan 2. tamlayan 3. Tamlayan tamlanan
- İsim tamlamalarında tamlayan bir sıfat tarafından nitelenebilir.
kırık cam-ın parçalar-ı
sıfat tamlayan tamlanan
Bu örnekte kırık olan camdır, parçaları değildir. Kırık sıfatı sadece cam sözcüğünü yani tamlayanı niteler.
- Bir isim tamlamasında tamlanan bir sıfat tarafından nitelenebilir.
araba-nın sağ kapı-sı
tamlayan sıfat tamlanan
Bu örnekte sağ tarfta olan kapıdır, yani tamlanandır. Sağ sözcüğü tamlananı nitelemektedir.
- Hem tamlayan hem de tamlanan ayrı ayrı sıfatlar tarafından nitelenebilir.
eski film-in renksiz görüntü-sü
sıfat tamlayan sıfat tamlanan
- İsim tamlamalarında bir sıfat, tamlamanın tümünü niteleyebilir.
eski İran halısı
sıfat belirtisiz isim tamlaması
Yukarıdaki örnekte ise İran halısı tek bir şeyi ifade ediyor ve bunun da eski olduğu belirtiliyor. Yani «eski» sıfatı, İran veya halıyı değil, ikisini birden İran halısını niteliyor.
- İsim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan yer değiştirebilir.
kırıklar-ı-nı aldırdım kalbim-in
tamlanan tamlayan
- Tamlayan ile tamlanan arasına başka sözcükler girebilir.
Perdenin yırtılıyordu ucu.
tamlayan tamlanan
- Belirtisiz isim tamlamaları bir sıfat tamlamasının tamlayanı olabilirler.
vişne çürüğü elbise
sıfat isim
Avrupa şampiyonu Süreyya
sıfat isim
Birinci örnekte vişne ve çürük isimleri belirtisiz isim tamlaması oluşturmakla beraber elbise ismini niteleyen bir sıfat görevinde kullanılmışlardır.
İkinci örnekte ise Avrupa ve şampiyon isimleri bir belirtisiz isim tamlamasıdır ve Süreyya’yı nitelemiştir.
- Belirtili isim tamlamalarında tamlayan eki yerine bazen –den ayrılma hal eki getirilerek de tamlama oluşturulabilir.
aşağıdakiler-den hangisi
insanlar – dan bazıları