Sözcükleri, sözcük gruplarını, anlam bakımından birbiri ile ilgili cümleleri bağlayan sözcüklere bağlaç denir.
Bağlaçlar tek sözcük olabildiği gibi birden çok sözcükle de olabilir: ya da, o halde, veya, hem de….
Kimi bağlaçlar aynı sözcüğün tekrarıyla oluşur: ne….ne…, hem… hem…, ya…ya…., gerek… gerek…., ister….ister…, ha…ha….,kah…kah…., ha….ha…,de…de…., olsun…olsun…vs.
TÜRKÇEDE EN ÇOK
KULLANILAN BAĞLAÇLAR
VE
Eş görevli sözcük, sözcük grubu veya cümleleri bağlama görevinde kullanılır.
Sarı papatyalar ve mor sardunyalarla dolu bir bahçesi vardı.
Defne ve Meltem’in izlediği filmler oldukça güzeldi.
Bana geliyorum dedi ve yola çıktı.
DE (DAHİ-BİLE)
Cümleye farklı anlamlar katar. Her zaman ayrı yazılır. Sadece “da” ve “de” şekilleri vardır.
O filmi ben de izlemiştim.
Kim oluyorsun da hayatıma karışıyorsun.
Olmasan da yanımda, olmasak da birlikte, hiç istemesen bile yaşarım ben seni.
UYARI:
Bağlaç olan “de” ile “-de” bulunma hal eki birbiriyle karıştırılmamalıdır.
“de” bağlacı cümleden çıkarıldığında anlam bozulmaz sadece daralır.
Bu kitabı da alalım.
Bu kitabı alalım. (Cümleden çıkarıldığında anlam bozulmadı.)
Hâl eki olan “-de” bitişik yazılır. Cümleden çıkarıldığında anlam bozulur. Ünlü ve ünsüz uyumlarına uyarak yazılır. Yani “-da, -de, -ta,-te” şeklinde de söylenebilir.
Bu sokakta dolaşamazsınız.
Saygıda kusur etmeyiniz.
Seni evde bekliyorlar.
“AYRI MI BİTİŞİK Mİ, NE ÖNEMİ VAR?” diyorsanız, aşağıdaki iki örnekteki anlam farkına bakın.
Kafada bitiyor…….bulunma durum eki
Kafa da bitiyor……..bağlaç
İLE
«ve» ile aynı işlevde olan bir bağlaçtır.
Ayrı da bitişik de yazılabilir. O nedenle «ile»yi soruda görmek dikkat gerektirir.
Elindeki sepetle çantayı yere bıraktı.
Elindeki sepet ile çantayı yere bıraktı.
Arabayla motorunu sattı.
Araba ile motorunu sattı.
UYARI
«İLE» tehlikeli bir sözcüktür çünkü hem edat hem de bağlaç olarak kullanılabilir.
«ile» yerine «ve» getirebiliyorsak «ile» bağlaçtır.
Çantasıyla ayakkabısını o mağazadan aldı.
Çantası ve ayakkabısını o mağazadan aldı.
«ve» getiremiyorsak edattır.
Elinde çantasıyla dolaşıyordu…..edat
Elinde çantası ve dolaşıyordu. Anlam bozuldu.
ÇÜNKÜ- ZİRA
Başına geldikleri cümleleri kendisinden önceki cümlelere bağlar. Cümlede neden-sonuç ilişkisi kurar.
Derse katılamadım çünkü internet sorunu vardı.
Dolap kapılarını sıkıca kapat zira içindekiler dökülebilir.
AMA-FAKAT-LAKİN-ANCAK-OYSA-
OYSAKİ-HÂLBUKİ-YALNIZ
Cümlede karşıtlık ilgisi kuran, düşüncenin akışını veya yönünü değiştiren bağlaçlardır. Bağlaçlardan bazıları cümleye pekiştirme anlamı da katar.
Son çıkan filmi izledim ama hiç beğenmedim. (karşıtlık)
Seni arayacaktım fakat unuttum. (sebep)
Zor ama çok zor bir parkurdu. (pekiştirme)
Oraya giderim ama taksiyle. (şart)
Sen gideceksin lakin kalbimi de götüreceksin.
Kuşa yemek verirdim ancak yem kalmamış
Şu an onunla konuşmuyoruz oysaki bir zamanlar çok iyi arkadaştık.
Ev sahibi pencereleri yaptırdığını söyledi hâlbuki yağmurlu havalarda pencereden su giriyor.
Oysa ne hayaller kurmuştuk.
Çocuklar bu pastayı yiyecekler yalnız yemekten sonra verelim.
UYARI: “Ancak” ve “yalnız” sözcükleri “ama, fakat” anlamında kullanılırsa bağlaç olur. Eğer “bir tek” anlamında kullanılıyorsa edattır.
Sınıfa girerdim ancak dersim yok…bağlaç
Seni ancak bir şartla affederim….edat
Onunla konuşurum yalnız sen de olacaksın….bağlaç
Onunla yalnız ben konuşurum…….edat
Kİ
“ki”, daha çok, cümleleri bağlama göreviyle kullanılır. Sonraki cümle önceki cümlenin açıklayıcısı olur.
Her zaman ayrı yazılır. Ünlü uyumlarına aykırıdır.
Her akşam süt içer ki boyu uzasın.
UYARI: “ki” bağlacı, zamir yapan –ki ve sıfat yapan –ki ile karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan “ki” her zaman ayrı yazılır. Genellikle, çekimli fiillerden sonra gelir.
Özlemiş ki arıyor.
Seni öyle çok özledim ki…
Sıfat yapan “-ki” bitişik yazılır. Sıfat tamlaması oluşturur.
Salondaki hoparlör çok fazla ses veriyor.
Sıfat isim
Zamir olan “–ki” ise bir ismin yerine kullanılır ve bitişik yazılır.
Küçük çocuğun oyuncağı düştü./ Küçük çocuğunki düştü.
UYARI: “ki bağlacı her zaman ayrı yazılır. Yalnız aşağıdaki sözcüklerle kalıplaşarak birleşik yazılır. Bitişik yazıldığı sözcükleri aşağıdaki gibi kodlayabilirsiniz. İlk harflere bakarsak SİMBOHÇAM şeklinde kodladığımızı görürüz.
Sanki
İllaki
Mademki
Belki
Oysaki
Halbuki
Çünkü
A…..
Mademki
ŞAYET-EĞER-İSE (-SA/-SE)
Cümleye “şart/koşul” anlamı katar.“İse” bağlacı, karşılaştırma amacıyla kullanılır ve ekleşerek bitişik yazılır.
Eğer beni sorarsa iyi olduğumu söylersin.
Şayet sesimi fark edemezsen rüzgârların, nehirlerin, kuşların sesinden bil ki ölmüşüm.
O hızlı hareket ediyor ben ise gittikçe yavaşlıyordum.
UYARI: Bağlaç olan “ise” ile şart kipi (-sa/-se) karışabilir.
Bağlaç karşılaştırma bildirir, olumsuzu yapılamaz.
İçerisi sıcak, dışarısıysa serindi.
Şart kipi ise cümlede koşul anlamı oluşturur ve olumsuzu yapılabilir.
Kapıyı aralık bırakırsan kediler içeri girebilir.
VEHYAHUT-YAHUT- VEYA- YA DA
Birbirine denk, birbirinin yerini tutabilecek olan iki unsuru birbirine bağlayan bağlaçlardır. Bu bağlaçlar cümleye “tercih” anlamı katar.
Roman veya hikâyeyi şiire tercih ediyor.
Kırmızı ya da mavi, hiç fark etmez.
NE…NE….
Olumsuzluk bildiren bir bağlaçtır. Anlamca olumsuz, biçimce olumlu cümleler oluşturur.
Ne yardan geçerim ne serden.
HEM…HEM…
“Her ikisi” de anlamı verir.
Hem gülüyor hem de ağlıyordu.
YA…YA…
Seçme anlamı verir.
Ya bu deveyi güdersin ya bu diyardan gidersin.
DAHA BİRÇOK BAĞLAÇ VARDIR.
İster gel ister gelme.
Gah ağlayıp gahı güle…
Gerek işte gerekse evde çok yoruluyordu.
Ha işi yapmamışsın ha yapmışsın da göstermemişsin, aynı şey.
Seninle de sensiz de yapamıyorum.
…