Fiillerin zaman ve tasarlama gibi çeşitli anlam özellikleri kazanmasını sağlayan özel kalıplara “kip” denir.
Fiil kök veya gövdelerine önce kip, sonra da kişi eki getirilerek oluşan yapıya çekimli fiil adı verilir.
Fiil+ kip eki+ kişi eki= ÇEKİMLİ FİİL
Fiil kipleri genel olarak ikiye ayrılır:
HABER (BİLDİRME KİPLERİ)
Eylemlerin gerçekleşme zamanını bildiren kiplere haber kipleri denir. Eylemin hangi zamanda gerçekleştiği veya gerçekleşeceği bellidir.
- ÖĞRENİLEN (DUYULAN) GEÇMİŞ ZAMAN
Fiil kök veya gövdelerine “–miş” ekinin getirilmesiyle yapılır. Bu ek ünlü uyumlarına göre”-mış,-miş,-muş,-müş” şekline dönüşebilir.
Bu çekimde eylem, söylenme anından önce gerçekleşmiştir. Genellikle konuşan kişi fiilin yapıldığını görmemiş, başkasından duymuştur. Örnek çekimi aşağıdaki gibidir.
| Olumlu çekimi | Olumsuz çekimi | Olumlu soru | Olumsuz soru | |
| 1.Tekil kişi çekimi | Aç-mış-ım | Aç-ma-mış-ım | Aç-mış mı-y-ım | Aç-ma-mış mı-y-ım |
| 2.Tekil kişi çekimi | Aç-mış-sın | Aç-ma-mış-sın | Aç-mış mı-sın | Aç-ma-mış mı-sın |
| 3.Tekil kişi çekimi | Aç-mış- | Aç-ma-mış- | Aç-mış mı- | Aç-ma-mış mı- |
| 1.Çoğul kişi çekimi | Aç-mış-ız | Aç-ma-mış-ız | Aç-mış mı-y-ız | Aç-ma-mış mı-y-ız |
| 2.Çoğul kişi çekimi | Aç-mış-sınız | Aç-ma-mış-sınız | Aç-mış mı-sınız | Aç-ma-mış mı-sınız |
| 3.Çoğul kişi çekimi | Aç-mış-lar | Aç-ma-mış-lar | Aç-mış-lar mı | Aç-ma-mış-lar mı |
- GÖRÜLEN GEÇMİŞ ZAMAN
Fiil kök ve gövdelerine “-di”eki getirilerek yapılır. Bu ek ünlü ve ünsüz uyumlarına göre “-dı, -di, -du,-dü, -tı, -ti,-tu,-tü” şekillerini alabilir.
Eylem, söylenme anından önce yapılmıştır ve kesindir. Söyleyen kişi eylemin yapıldığını görmüştür.
| Olumlu çekimi | Olumsuz çekimi | Olumlu soru | Olumsuz soru | |
| 1.Tekil kişi çekimi | Sil-di-m | Sil-me-di-m | Sil-di-m-mi | Sil-me-di-m-mi |
| 2.Tekil kişi çekimi | Sil-di-n | Sil-me-di-n | Sil-di-n-mi | Sil-me-di-n-mi |
| 3.Tekil kişi çekimi | Sil-di- | Sil-me-di | Sil-di-mi | Sil-me-di-mi |
| 1.Çoğul kişi çekimi | Sil-di-k | Sil-me-di-k | Sil-di-k-mi | Sil-me-di-k-mi |
| 2.Çoğul kişi çekimi | Sil-di-niz | Sil-me-di-niz | Sil-di-niz-mi | Sil-me-di-niz-mi |
| 3.Çoğul kişi çekimi | Sil-di-ler | Sil-me-di-ler | Sil-di-ler-mi | Sil-me-di-ler-mi |
- ŞİMDİKİ ZAMAN
Fiil kök ve gövdelerine “-yor” eki getirilerek yapılır. Bu ek hiç değişmez, yani ünlü ve ünsüz uyumlarına aykırıdır. Ayrıca bu ek, ünlü daralmasına da yol açar. Özellikle şimdiki zamanın olumsuz çekimlerinin hepsinde ünlü daralması olur.
Eylemin, içinde bulunulan zaman içinde yapıldığını bildirir. Söylem ile eylem aynı anda gerçekleşmektedir.
UYARI: “-makta/-mekte” eki de şimdiki zaman anlamında kullanılır.
Şu anda köpekleri izliyorum
Şu anda köpekleri izlemekteyim.
| Olumlu çekimi | Olumsuz çekimi | Olumlu soru | Olumsuz soru | |
| 1.Tekil kişi çekimi | Başla-yor-um (başlıyorum) | Başla-ma-yor-um (Başlamıyorum) | Başla-yor-mu-yum (Başlıyor muyum) | Başla-ma-yor-mu-y-um (başlamıyor muyum) |
| 2.Tekil kişi çekimi | Başla-yor-sun | Başla-ma-yor-sun | Başla-yor-mu-sun | Başla-ma-yor-mu-sun |
| 3.Tekil kişi çekimi | Başla-yor- | Başla-ma-yor- | Başla-yor-mu- | Başla-ma-yor-mu- |
| 1.Çoğul kişi çekimi | Başla-yor-uz | Başla-ma-yor-uz | Başla-yor-mu-y-uz | Başla-ma-yor-mu-y-uz |
| 2.Çoğul kişi çekimi | Başla-yor-sunuz | Başla-ma-yor-sunuz | Başla-yor-mu-sunuz | Başla-ma-yor-mu-sunuz |
| 3.Çoğul kişi çekimi | Başla-yor-lar | Başla-ma-yor-lar | Başla-yor-lar-mı | Başla-ma-yor-lar-mı |
- GELECEK ZAMAN
Fiil kök veya gövdesine “-acak/ecek”eki getirilerek yapılır. Eylemin, konuşma anından sonra yani gelecek zaman diliminde yapılacağını bildirir.
Gelecek zaman eki 1.ve2. kişi çekimlerinde ünsüz yumuşamasına uyar.
| Olumlu çekimi | Olumsuz çekimi | Olumlu soru | Olumsuz soru | |
| 1.Tekil kişi çekimi | Koş-acak-ım | Koş-ma-y-acak-ım | Koş-acak-mı-y-ım | Koş-ma-y-acak-mı-y-ım |
| 2.Tekil kişi çekimi | Koş-acak-sın | Koş-ma-y-acak-sın | Koş-acak-mı-sın | Koş-ma-y-acak-mı-sın |
| 3.Tekil kişi çekimi | Koş-acak- | Koş-ma-y-acak- | Koş-acak-mı- | Koş-ma-y-acak-mı- |
| 1.Çoğul kişi çekimi | Koş-acak-ız | Koş-ma-y-acak-ız | Koş-acak-mı-y-ız | Koş-ma-y-acak-mı-y-ız |
| 2.Çoğul kişi çekimi | Koş-acak-sınız | Koş-ma-y-acak-sınız | Koş-acak-mı-sınız | Koş-ma-y-acak-mı-sınız |
| 3.Çoğul kişi çekimi | Koş-acak-lar | Koş-ma-y-acak-lar | Koş-acak-lar- mı | Koş-ma-y-acak-lar-mı- |
- GENİŞ ZAMAN
Fiil kök ve gövdesine “-r” getirilerek yapılır. Bu ek ünsüz ile biten kelimelere gelerek “-ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür” şeklini alır.
Eyleme “her zaman” anlamı katar. Olay başlamıştır, devam etmektedir ve devam edecektir. Genellikle alışkanlıkları ifade eder.
Olumsuz çekimlerinde –r kaybolur, ve yerini “-me/-mez” eklerine bırakır.
| Olumlu çekimi | Olumsuz çekimi | Olumlu soru | Olumsuz soru | |
| 1.Tekil kişi çekimi | Yıka-r-ım | Yıka-ma-m | Yıka-r-mı-y-ım | Yıka-maz-mı-y-ım |
| 2.Tekil kişi çekimi | Yıka-r-sın | Yıka-maz-sın | Yıka-r-mı-sın | Yıka-maz-mı-sın |
| 3.Tekil kişi çekimi | Yıka-r- | Yıka-maz- | Yıka-r-mı- | Yıka-maz-mı- |
| 1.Çoğul kişi çekimi | Yıka-r-ız | Yıka-ma-y-ız | Yıka-r-mı-y-ız | Yıka-maz-mı-y-ız |
| 2.Çoğul kişi çekimi | Yıka-r-sınız | Yıka-maz-sınız | Yıka-r-mı-sınız | Yıka-maz-mı-sınız |
| 3.Çoğul kişi çekimi | Yıka-r-lar | Yıka-maz-lar | Yıka-r-lar-mı- | Yıka-maz-lar-mı- |