| GÖSTERME TEKNİĞİ | Anlatıcının/yazarın devre dışı kaldığı, okurun karakterlerle doğrudan bir araya getirildiği bir anlatım tekniğidir. Kişilerin karşılıklı konuşmalarıyla verilir. | “— Canım, neden söküyorsunuz? dedim. — Mühendis Ahmet Bey söktürüyor. — Ne yapacak bunları? — Yukarıda deri tüccarı Hollandalı var ya hani, onun bahçesini düzeltiyorlar da… — İngiliz çimi alsın, eksin, mademki herif zengin… — İngiliz çimiyle bu bir mi? — Bu daha mı iyi? — İyi de laf mı? Bunun üstüne çimen mi olur? Hollandalı öyle demiş.” (Sait Faik Abasıyanık, Son Kuşlar) |
| ÖZETLEME TEKNİĞİ | Zaman kazandıran ve anlatıcıya daha çok şeyi anlatma olanağı sunan bir anlatım tekniğidir. Sayfalarca anlatılacak olay, bu teknik sayesinde kısa bir şekilde verilir. | “Akşam hızlı indi. O evde yaşanan yıllar boyunca, akşamın en önce bu eve girdiğini, güneşin ise hiç uğramadığını, yapılan türlü savaşımlara karşın farelerin bitmediğini, hatta zaman zaman, kedilerimizin en güzel yavrularının onlara yem olmasını olağan karşılamayı, öte yandan bu evi sevmeyi, günü geldiğinde kapalı kapılarının, indirilmiş perdelerinin güvenlik getirdiğini, açık kapısının ardından sızan ışığın ardında iyi şeyler olduğunu düşünmeyi öğrendik. Büyüdük o evde. Herkes bir kapıyı açıyor ve yeni koşulların ortasına atılıyordu. Zorunlu bir şeydi bu.” (Ayla Kutlu, Islak Güneş) |
| GERİYE DÖNÜŞ TEKNİĞİ | Olay örgüsü normal, kendi zaman akışında devam ederken anlatıcının zaman atlayarak geçmişe yönelmesiyle oluşan anlatım tekniğidir. Bu teknikle okur bilgilendirilir. | “Dereden, tepeden uzun uzun konuştuk. Bu arada her gün, sabahın beşinde çalar saatin sesiyle uyandığını, gaz ocağına çaydanlığı oturttuğunu, bulaşıkları yıkadığını, çarşıdan ekmek peynir aldığını, altıya doğru kardeşlerinin karnını doyurup altı buçukta omuz omuza işçi kalabalığıyla vapura binip yedide köprüye geldiğini, yediyi çeyrek geçe de atölyede işbaşı yaptığını öğrendim.” (Orhan Kemal, Harika Çocuk) |
| DİYALOG TEKNİĞİ | İki kişinin karşılıklı konuşması ile sağlanan bir anlatım tekniğidir. | “— İhsan, İhsan kardeşim. Dönmeye çalışıyor fakat aynı hırıltı. Saat, sabahın dördü… Büyük seyyarın önündeyiz. Çadıra koşuyorum. Genç bir doktor, çadırın içini dışını istila eden sedyelerde pansuman yapıyor. — Alay Kumandanı İhsan Bey vuruldu, getirdik, Hemşire Ayşe yok mu? — Mustafa Çavuş sedyeciler, hey! Kumandanı Hemşire Ayşe’nin çadırına götürelim, burada yer yok.” (Halide Edip Adıvar, Ateşten Gömlek |
| İÇ KONUŞMA TEKNİĞİ | Karakterin kendi iç dünyasını, kafasından geçenleri kendi kendisinin anlattığı bir tekniktir. Anlatıcı/yazar, devre dışıdır. Okurla karakter doğrudan bir araya getirilerek etkili bir anlatım sağlanır. | “Simit yiyerek yürüyor. Tek tük geçenler dönüp ona bakıyorlar. Kılığı düzgün bir adamın sokakta simit yemesi yasaktır. Bütün yasaklar gibi bunun da kaçamak yolu yok mu? Simidi kır, cebine sok. Tek elinle bir lokma koparıp kimseye sezdirmeden ağzına at. Ama, ben dişlerim sağlamken ısıracağım.” (Yusuf Atılgan, Aylak Adam) |
| İÇ ÇÖZÜMLEME TEKNİĞİ | Karakterin iç dünyasının, kafasından geçenlerin anlatıcı/yazar tarafından verildiği anlatım tekniğidir. İnsanı çok yönlü vermeye yarayan bir tekniktir. Özellikle psikolojik tahlillerde kullanılır | “Odasına girince kapıyı kapadı. Boğazı düğümleniyordu. Kendini tuttu ve ağlamadı. Belki son defa gördüğü odasının her tarafına baktı. Yutkundu. Ağzında yine bir kuruluk vardı. Çok mu heyecanlıyım?” diye sordu kendi kendine. Evet, bir isyan var içinde. Babasına karşı değil. Kime karşı olduğunu anlamıyor. Evden hemen çıkıp gitmeyi düşündü. Evden ve memleketten. Sabahleyin pasaport için teşebbüs etmek. Feriha ile beraber, on gün sonra, Paris. Artık tereddüde lüzum var mıydı?” (Peyami Safa, Yalnızız) |
| BİLİNÇ AKIŞI TEKNİĞİ | Karakterin iç dünyasının, kafasından geçenlerin karakter tarafından anlatıldığı tekniktir. Bu teknikte karakterin düşüncelerinde, duygularında sürekli değişmeler olur. Bir şey anlatılırken anında başka bir şey anlatılmaya başlanır. Kısa, eksiltili ve sıralı cümlelerle birbirileriyle fazla ilintili olmayan durumlar verilir. Düşünce ve duygu zıplamaları, değişmeleri bu tekniğin önemli özelliklerindendir. | “Gazete dediniz de aklıma geldi: Nermin yemeğe bekler beni… Müsaadenizle. Espri yaparak kurtulamazsın, koltukta söz verdin. Vazgeçiyorum; bütün insanlığın önünde eğilerek özür diliyorum: beni yanlışlıkla çıkardılar sahneye. Ben yoldan geçen… Bütün sorumluluk sende. Hayır değil. Benden paso; çocuk da daha altı yaşını doldurmadı biletçi amcası. Evet, çocuklar da bekliyor. Paramı geri istiyorum; yanlış filme gelmişim. Görüyorsun, benim gibi bir insandan hayır gelmez. Ölü evinde oturmuş… Yataktan fırlayarak kalktı, pencerenin önüne gitti.” (Oğuz Atay, Tutunamayanlar |
| PASTİŞ TEKNİĞİ | Yazarın, başka bir yazarın ya da edebî türün dil ve anlatım özelliklerini taklit etmesiyle oluşan anlatım tekniğidir. Edebî türlere özgü söyleyiş tarzları yazar tarafından metnin temel üslubu olarak kullanılır. Postmodernist yönelimde kullanılan bir metinler arasılık tekniğidir. | “Onlar uçmasın diye çalılarını tutarken şehirdeki tüm kuşlar toplanıp naylon tahta evler mahallesine geldiler. Konduların üstünde eğri eğri uçarak kuş olmaya, kanat takmaya heves eden çatılara güldüler. Cik cik çatıcık uçsana / Beşikten kanat taksana / Bize bir bebek atsana / Cik cik bebecik cik cik / Kuşlar günlerce konduların üstünde eğri eğri döndüler. Döne ötüşe konduların yerini belli ettiler. Onlar “cik cik bebecik” diye uçarken yıkımcılar mahalleye geldiler.” (Latife Tekin, Sevgili Arsız Ölüm) |
| PARODİ TEKNİĞİ | Yazarın bir metnin konusunu örnek almasıyla oluşan bir anlatım tekniğidir. Böylece bir metinden yeni bir metin oluşturulur. Postmodernist yönelimde kullanılan bir metinler arasılık tekniğidir. | Orhan Pamuk’un Benim Adım Kırmızı romanında kimi konuları Umberto Eco’nun Gülün Adı adlı romanından alması, Turgut Özakman’ın Sarıpınar-1914 adlı oyununda konuyu Reşat Nuri Güntekin’in Değirmen adlı romanından alması parodiye örnek verilebilir. |
| İRONİ TEKNİĞİ | Yazarın, örnek aldığı bir metnin biçim ve içerik özelliklerini, kurgu tekniklerini alaya almak ya da okuru eğlendirmek amacıyla değiştirip gülünç ve eğlendirici eser ortaya çıkarmasını sağlayan tekniktir. Postmodernist yönelimde kullanılan bir metinler arasılık tekniğidir. | “Bu masal çok yeni uydurulmuş bir masal olduğu için pek çok kimse bilmiyor. Masalı yeni duyanlar da onu başkalarına anlatmaya kalktıklarında ellerine yüzlerine bulaştırıyorlar. Birçok yerine de yeni bölümler uyduruyorlar. Bir kez uydurmaya başlayınca ise -şimdi olduğu gibi- uydurdukça uyduruyorlar.” (Adalet Ağaoğlu, Sen Ey Kutsal Işık) |
Etiket: diyalog tekniği
ÖYKÜLEME (ANLATMA/TAHKİYE): Anlatıcının bir takım olayları ve bu olaylar çevresindeki insanları, belli bir zaman ve mekân çerçevesinde okuyucuya aktarmasıdır.
“ Sabah pencerenin önünde oturdum. Gençler geçiyordu caddeden. Onları izledim, yürürken birbirlerine omuz atıyorlar, iki de bir durup gülüyorlardı. Düşündüm. Sonra kalktım. Mutfağa yöneldim. Kendime bir kahve yapacaktım ki telefon çaldı.”
- BETİMLEME (TASVİR): Sözcüklerle resim çizmedir. Bir yerin, bir varlığın özelliklerini, bu özelliklerin duygularımızda uyandırdığı izlenimleri kelimeler aracılığıyla, gözümüzde canlanacak şekilde anlatılmasına betimleme denir.
“Generalin her üç kızı da iri yapılı, hayat dolu ve çok sağlıklıydılar. Uzun bir boy, şaşılacak kadar geniş omuzlu ve bir erkeğinki kadar da kuvvetli kolları vardı. Midenin, bu şekilde irileşme ile büyük bir ilgisi vardı.”
- GÖSTERME TEKNİĞİ: Anlatıcının olmadığı, olayları direkt olarak kişilerin anlattığı tekniktir. Yani anlatıcı, okuyucu ile eser arasına girmez. Tiyatro metinlerinde kullanılan bir tekniktir.
“HİKMET EFENDİ: Eee, gülü seven dikenine katlanır.
MÜŞTAK BEY: Gel şunu sana vereyim be! Ama nikâhla ha! Geçinemeyecek ne varmış; ya o akıllanır, ya da sen çıldırırsın.
HİKMET EFENDİ: Sakın Kumru’nun yerine onu sana vermesinler! Olur mu olur. Büyük dururken küçüğü kocaya vermek pek adet değildir.
MÜŞTAK BEY: Yok, bak ben öyle şaka sevmem.
HİKMET EFENDİ: Biraz önce şakayla bana veriyordun ya?
MÜŞTAK BEY: Ben onu sana şakayla değil gerçekten vermek istiyorum.
HİKMET EFENDİ: Sus, özrün kabahatinden büyük.
MÜŞTAK BEY: Hiç de bile!
HİKMET EFENDİ: Yaaa!”
- ÖZETLEME TEKNİĞİ: Yaşanılanları en kısa şekliyle okuyucuya aktarmaktır. Daha çok romanda tercih edilen bir yöntem olup olay zamanında hafta, ay veya yıl ölçeğindeki bir zamana sığan bir öykünün özetlenerek geçilmesi esastır.
“ Sonra, günlerce hayatın akışına kapıldı. Önemsiz gördüğü olayları tekrar yaşadı. Selim’i düşünmeden günler geçti. Yatakta gecelerce uyudu, yıkandı, tıraş oldu, tekrar kirlendi. Yeni bir paket jilet aldı. Evde birkaç kere umumi temizlik yapıldı. Dostlarıyla geceler yaşadı: Selim’in tanımadığı dostlarla, aile ve iş çevresinin arkadaşlarıyla. Birbirlerine benzeyen günler, yaşarken nasıl geçtiği anlaşılmayan günler, tarih düşürülmez imkânsız günler… Günler birbirini kovaladı. Pazartesi oldu, sonra pazar, sonra gene pazartesi. Sonra gene pazar oldu. Geç kalkıldı. Kahvaltı, büyük kahvaltı, geç yapıldı. Pazar gazeteleri okundu, bilmeceler çözüldü: geçen hafta çözülen aynı bilmeceler. Evde yemek verildi, başka evlere yemeye gidildi.”
- GERİYE DÖNÜŞ TEKNİĞİ: Bu yöntemle bir nevi geçmiş ile bugünü birleştiren yazar, kimi zaman birkaç saat geriye kimi zaman da birkaç yıl öncesine gidebilmektedir. Bu anlatma zamanı ile ilgili bir tekniktir. Öykü anlatıcısı olayı içinde bulunduğu şimdiki zamandan alıp karakterin geçmişine ya da olayın meydana geldiği zamana gider. Geriye dönüş tekniğinde yazar karakterlerin yerlerin ve olayların geçmişiyle ilgili bilgi vermeyi amaçlar. Karakterlerin bir şeyler hatırlamaları da bu anlatım tekniğiyle verilir.
“Çarpıyor gene tavaları, tencereleri, kap kacağı. Başıma vuruyor sanki. Küçükken ne iyiydiler, ne uslu, ne buyruklara uyan… Yıllar bozuyor çocukları, alışkanlıklar bozuyor. Hiç üzmezlerdi eskiden beni, bundan sonra üzecekler sanırım. Söylüyorum bunu onlara kızıyorlar. “Ne demek bundan sonra üzmek?” diye parlıyorlar. “Biz bundan sonra büyüyecek miyiz? Çocuk, torun sahibi olduk. Bundan sonra üzmek ne demek allasen?” diyorlar. Oysa bilmezler ki çoluk çocuğa da karışsalar, kocasalar da benim gözümde hep korunmaya, sıcaklığıma, sevgime muhtaçtırlar. Bilgisizlik işte, neyse, kızmadım.”
- DİYALOG TEKNİĞİ: Kahramanların karşılıklı konuşmalarına dayanır. Metne akıcılık kazandırır. Kahramanlar, sosyal statülerine uygun biçimde konuşturulur.
“- Ah anneciğim, bilmem ne oldum, bugün keyfim yok, dedi.
-Allah’a emanet, oğlum nen var?
-Bir baş ağrısı, bir sersemlik, bir…
-Vah vah…oğlum, hastalık şakaya gelmez, kendini bir hekime göstermelisin.”
- İÇ MONOLOG (İÇ KONUŞMA TEKNİĞİ): Anlatmaya bağlı metinlerde yazarın anlatmak istediği şeyleri kahramanın kendi ağzından kafasından geçenler şeklinde okuyucuya vermesine denir. Kahraman sesli düşünür. Karşısında biri varmış gibi kendi kendine konuşur. Bu teknikte kahramanın duygu ve düşünceleri belirli bir mantık sırasıyla verilir.
“ Hep dostlarıyla olan paylaşmasını diyenler de yok mu? Var, var elbet. Yadsımıyoruz mutluluklarını ama ki neden hep kıvanma, hep sevinç? Acılar yok mudur ki? İçtenlik bu değil bence. Sevgini de hep, sevincini de olur mu böyle? Gerekir mi üstelik? Ben söylerim bak, doğru doğru, dosdoğru… Sevinsem bir gün faraza sinemaya gitsem olur a… Gider tüm arkadaşlarıma derim bunu, filmi falan anlatırım. Ama öte yanda kendi kendime düşünmüşümdür. Bunun verdiği bir çıkış yolu bulamamanın sıkıntısını da derim. İstenmez mi herkeslerin böyle olması? Azcana da olsa demeli tüm duyguları. Yoksa bir tekdüzelik içinde tutsak olur kişi.
- İÇ ÇÖZÜMLEME TEKNİĞİ: Anlatıcının üçüncü kişi olduğu ve ilahi bakış açısının kullanıldığı bir tekniktir. Anlatıcı, kahramanın zihninden geçenleri bilir. Anlatıcı dışarıdan bakar ama kahramanın ne düşündüğünü, ne hissettiğini “diye düşündü, aklından geçirdi” gibi ifadelerle okura aktarır. İç monologla karıştırılabilir.
- Fark şu ki iç monologda direkt olarak kahraman konuşur ancak iç çözümlemede kahramanın düşüncelerini anlatıcı aktarır. Kahraman edilgendir.
“Armanuş hem bu sorunun sorulmasına memnundu hem de cevap vermeye isteksiz. Anlatmak için çok mu erkendi acaba? Hikâyenin ne kadarını anlatmalıydı? Şimdi değilse ne zaman? Hem de neden veya neyi bekleyecekti? “
- BİLİNÇ AKIŞI TEKNİĞİ: Kahramanın duygu ve düşüncelerinin art arda ve düzensiz biçimde iç konuşma halinde verilmesidir. Ayrıca karakterin aklında kurduğu planlar ve yapmak istediği şeyler de bu teknikle verilir. Bu sayede okuyucu karakterin psikolojisini ve ruh hâlini daha iyi anlayabilir ve bazı olaylarla, bu olayların nedenleri arasındaki bağlantıları açıklayabiliyor.
- Kişilerin duygu ve düşüncelerini, herhangi mantıki bir bağ ve gramer kuralı endişesi taşımaksızın, düzensiz bir şekilde ve çağrışım ilkesi paralelinde doğrudan doğruya okuyucuya aktarmaktan ibarettir. Genellikle modernist eserlerde kullanılan bir tekniktir. Kahraman anlatıcı ve bakış açısı söz konusudur.
Bilinç akışı tekniği ile iç monolog tekniği birbiriyle bazı benzerlikler gösterse de bilinç akışı tekniğinin cümleler arasındaki mantık ilişkisinin zayıf olması yönüyle birbirinden ayrılır. Bilinç akışında daha çok serbest çağrışım yoluyla bir düşünceden bir başka düşünceye atlanır.
“Divana uzandım sırtüstü. Ölmedim. Güneşin bütün cisimleri ışıttığı bir sırada miskin bir durumum var. Tabiatla da iyi geçinmesini bilemedim. Gene de anlayışla kabul eder beni belki. Galswhorty’nin hikayesindeki gibi, elma ağacının altına da gömmezler ki insanı. Rüzgarlı, geniş bir bayırın manzarasına karışamaz ki insan. Neresinden baksam uygunsuz bir görünüş. Eskiden belediye yokmuş herhalde.