Duyguları anlatan; seslenme, buyruk gibi durumları bildiren ya da doğa seslerini yansıtan sözcüklere ünlem denir. Bütün dillerde ünlemler vardır çünkü bütün insanlar duygularını neredeyse aynı seslerle ifade edebilirler.
Ünlemler farklı şekillerde sınıflandırılmıştır. Burada sınıflandırmak yerine nasıl oluştuklarına değinerek örnekler vereceğiz.
Doğrudan doğruya ünlem olan sesler vardır. Bunlar asıl ünlemler olarak da adlandırılabilirler. Farklı duyguları ifade eden seslerden oluşurlar.
Offf, çok sıkıcı bir dersti. (bıkkınlık)
Aaa, kar yağıyor! (şaşkınlık ve sevinç)
Eyvah, evi su basmış! (Korku)
Üff, çok kötü kokuyor! (tiksinti)
Oooo, sonunda uyanabildiniz küçük hanım. (alay)
Asıl ünlemlerden bazıları seslenme ünlemleridir. Birilerine seslenme, harekete geçirme durumlarında kullanılırlar.
Bre ağalar, bre beyler
Hişt, baksana!
Hey, ne yapıyorsun orada?
Ey Türk istikbalinin evladı!
Bazı isimler ünlem gibi kullanılabilirler.
Anne!
Ayşe!
Asker!
Bazı sözcükler ünlem değeri kazanabilir. Vurgu ve tonlama ile fiillerin, isimlerin hatta cümlelerin bile ünlem değeri kazandığını görebiliriz.
Dur yolcu!
Çok ilginç!
Yardım edin!
Yandım!
Ne kadar da güzel!
Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!
Yazıklar olsun sana!
Yansıma sözcükler de ünlem olabilir.
Güm!
Pat!
Tak!
Bazı onaylama veya ret sözcükleri de ünlem olabilir.
Evet! Bunu satabilirsiniz.
Hay hay, saat ikide toplantı yapalım!
Tamam! Bitsin artık nu iş!
Hayır! Bunu yapamazsınız!
UYARI:
Ünlemler çekim eki aldığında isimleşir.
Eyvah! Cüzdanım kayboldu. (ünlem)
Bu eyvahlar boşuna artık. (isim)
Ah, ne çektin be yavrum? (ünlem)
Alma mazlumun ahını, çıkar aheste aheste (isim)